اهداف: در طی چند دهه گذشته ایران با تغییرات جمعیتی سریع از جمله کاهش شدید نرخ تولد و افزایش امید به زندگی مواجه بوده و این امر موجب افزایش میانگین سنی جامعه و افزایش درصد سالمندان شده است که به پدیده سالمندی جمعیت مشهور است. وقوع این پدیده در ایران با شتاب بسیار سریعی همراه بوده و از این رو جامعه ایرانی فرصت محدودی برای آمادگی مقابله با چالش های سالمندی پیش رو دارد. یکی از چالش های مهم سالمندی جمعیت افزایش هزینه های سلامت جوامع به دلیل نیاز بالای سالمندان به انواع خدمات بهداشتی و درمانی است که باعث می شود بسیاری از خانوار های دارای سالمند با مشکلات اقتصادی مهمی مواجه شوند. هدف مطالعه حاضر بررسی تاثیر وجود سالمند، سن و تعداد سالمند در خانوار بر هزینه های درمانی و کل هزینه های سلامت خانوار های ایرانی است. مواد و روش ها: مطالعه حاضر از نوع مطالعات ثانویه است و بر اساس آنالیز داده های پیمایش ملی هزینه درآمد خانوار در سال 1395 انجام شده است. حجم نمونه مورد بررسی در این مطالعه در مناطق روستایی 19337 خانوار و در مناطق شهری 18809 خانوار و درمجموع 38146 خانوار برای کل کشور بوده است. در این مطالعه جهت بررسی تاثیر عوامل موثر در هزینه های سلامت خانوار از رگرسیون خطی نسخه 14 نرم افزار STATA استفاده شده است. یافته ها: یافته های مطالعه نشانگر وجود رابطه معنی دار بین وجود سالمند در خانوار و افزایش کل هزینه های سلامت و هزینه های درمانی خانوار با کنترل تاثیر سایر متغیرهای موثر است؛ به طوری که به ازای افزایش هر نفر سالمند 390 هزار تومان هزینه های سلامت و 195 هزار تومان هزینه های درمانی خانوار افزایش یافته است. به لحاظ سن سالمند، خانوار های دارای سالمند 75-79ساله متحمل بیشترین هزینه های سلامت بوده اند و آن هایی که دارای سالمند 80ساله و بالاتر بودند کمترین افزایش هزینه را داشته اند. یافته های مطالعه همچنین نشان داد که درآمد خانوار، داشتن فرد سیگاری، جمعیت خانوار، زندگی در شهر، تحصیلات سرپرست خانوار و سطح توسعه یافتگی استان محل سکونت به لحاظ بهداشتی، رابطه مثبت و معنی داری با هزینه های سلامت و درمانی خانوار ها داشته است، اما داشتن بیمه سلامت خانوار رابطه معنی داری را با هزینه های درمانی خانوار نشان نداد. نتیجه گیری: بر مبنای یافته های این مطالعه و با توجه به اینکه وجود سالمند باعث افزایش چشمگیری در هزینه های سلامت خانوار می شود، به نظر می رسد سیاست گذاری های آتی باید در جهت حمایت از خانوار های دارای سالمند طراحی شود. همچنین نظام سلامت کشور باید به سرعت به دنبال کسب آمادگی های لازم برای پاسخگویی به نیازهای بهداشتی و درمانی سیل سالمندانی باشد که در آینده ای نزدیک با آن ها مواجه خواهیم شد.

طی چهل سال که از اجرای طرح هزینه و درآمد خانوار در ایران می گذرد، در تمامی این سالها، متوسط درآمد خانوارها کمتر از هزینه بوده است. هرچند ممکن است در برخی  سالها به علت پاره ای از مشکلات اقتصادی، این پدیده قابل توجیه باشد، اما استمرار آن در یک دوره طولانی گویای این واقعیت است که اختلاف، ناشی از بحرانهای اقتصادی موجود در سیکل های اقتصادی نیست؛ بلکه تداعی کننده کم پوششی طرح آمارگیری یا کم گویی درآمد در دسته خاصی از خانوارها است. در این مطالعه پس از بررسی و تحلیل نتایج آمارگیری از هزینه و درآمد خانوار در سالهای 80- 1376 مشخص شد که این مشکل منحصر به یک دسته خاص از خانوارها نیست ، بنابراین برای رفع این مشکل باید پرسشهای مربوط به بخش درآمد در پرسشنامه آمارگیری از هزینه و درآمد خانوار بگونه ای طراحی شود که پوشش بهتر درآمد حاصل شود.

بیماری های مزمن به عنوان یکی از عوامل اصلی مرگ و میر و هزینه های خانوار در جهان محسوب می شوند. مطالعات بسیار کمی به اثرات اقتصادی این بیماری ها بر افراد و خانوار در کشور پرداخته است. هدف اصلی این مقاله، نشان دادن اثرات این بیماری ها بر هزینه های سلامت، مصارف غیرسلامت، درآمد نیروی کار و همچنین درآمد انتقالی خانوار در خانوارهای روستایی و شهری است. با توجه به اینکه داده های هزینه سلامت و درآمد انتقالی خانوار در این تحقیق «سانسور شده» و «منقطع» می باشند از روش اقتصادسنجی هکمن و برای سایر بخش های مدل از روش OLS برای تخمین استفاده شده است. نتایج نشان می دهد، در خانوارهای دارای فرد مبتلا به بیماری مزمن، به طرز چشم گیری هزینه های سلامت افزایش می یابد. برخلاف انتظار، خانوارهای دارای بیمار مزمن در کنار هزینه های بالای سلامت در معرض هزینه های غیرسلامت بیشتری نیز هستند. بر اساس نتایج، درآمد انتقالی خانوارهای روستایی دارای بیمار مزمن افزایش معناداری داشته است، در صورتی که اثر این متغیر برای خانوارهای شهری بی معنی است. با توجه به کیفیت داده های پرسشنامه هزینه-درآمد خانوار و تخصصی نبودن آن در حوزه سلامت و لزوم تحلیل عمیق تر اثر بیماری مزمن بر برخی متغیرهای وابسته، لازم است آمارگیری سراسری تخصصی در این زمینه صورت پذیرد.

رابطه بین باروری و تحرک اجتماعی به ویژه بررسی فرضیاتی مبنی بر رابطه معکوس بین این دو مقوله، به اندازه ای حایز اهمیت است که در دهه های گذشته مطالعات متعددی به ویژه در قالب مطالعات پرینستون و ایندیاناپولیس در این خصوص شکل گرفت. در ایران نیز با توجه به بازنگری جامع سیاست های جمعیتی کشور در قالب «سیاست های کلی جمعیت»، شناخت صحیح، دقیق و جامع از تحولات و حرکات جمعیتی و عوامل موثر بر آن ضرورت یافته؛ به گونه ای که بررسی فرضیاتی نظیر اینکه "افراد از طبقه یا موقعیت اقتصادی و اجتماعی بالاتر، باروری پایین تری دارند" نیز از اهمیت بسزایی برخوردار گردیده است. در این تحقیق با بررسی داده های موجود، رابطه بین موقعیت اقتصادی و اجتماعی افراد با میزان باروری کل مورد مطالعه قرار گرفته و برای این منظور، تعداد 20 متغیر در ابعاد اقتصادی و اجتماعی تحرک اجتماعی در داده های مذکور شناسایی و تفاوت های میزان باروری کل به ازای هر یک از مقادیر این متغیرها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نشان داد "تحرک اجتماعی صعودی" در قالب ابعاد اقتصادی و اجتماعی، غالبا با میزان باروری کل طی سال های مورد بررسی «رابطه معکوس» دارد و بنابراین، شواهد قابل قبولی در جهت تایید فرضیه مزبور برای ایران به دست آمد.

اقتصاد زیرزمینی مجموعه ای از فعالیتهای مولد ارزش افزوده است که در قالب اقتصاد رسمی تعریف وگنجانده نمی شود. فعالیتهای خارج از بازار خانوار و سازمانهای غیر انتفاعی و نیز آن گونه فعالیتهای بازار که به دلایل گوناگون دور از چشم مقامات می ماند مجموعه فعالیتهای سازنده اقتصاد زیرزمینی را بوجود می آورد. اقتصاد زیرزمینی شامل چهار بخش خانوار، غیر رسمی، نامنظم و غیرقانونی است. طبیعت پنهان اقتصاد زیرزمینی، اندازه گیری و مطالعه مستقیم آن را با مشکل مواجه می سازد، به همین دلیل بیشتر روشهای اندازه گیری رایج، روشهای تخمین غیر مستقیم این فعالیتها است. که با فرضیه های محدود کننده بسیاری همراه می باشد.در این پژوهش، ضمن بر شمردن روشهای مختلف سنجش حجم اقتصاد زیرزمینی، به برآورد حجم اقتصاد زیرزمینی با استفاده از دو روش «شکاف درآمد ـ هزینه خانوار» و روش «نسبت نقد» می پردازیم. در روش «شکاف درآمد- هزینه خانوار» اختلاف بین درآمد و هزینه خانوار، نشان دهنده اقلام گزارش نشده درآمد خانوار و خالص خلاف گویی خانوار در دو طرف درآمد و هزینه است. در این روش سعی می شود که از طریق تعیین خالص نسبی در زمینه خلاف گویی خانوار در مورد هزینه ها و درآمدها به حجم اقتصاد زیرزمینی پی برده شود.در«روش نسبت نقد»، از طریق حجم نقل و انتقالات صورت گرفته با وجه نقد و تغییرات حجم اسکناس و مسکوک، به بررسی و برآورد اقتصاد زیرزمینی می پردازیم.

سابقه و هدف: بررسی وضعیت تغذیه ای مردم و چگونگی مصرف مواد غذایی خانوار ها در کشور به منظور فراهم آوردن شواهد و بهره گیری از آن ها برای آموزش، ارتقاء سواد غذایی و سیاست گذاری های تغذیه ای یک ضرورت محسوب می شود، هدف مطالعه ی حاضر تعیین و مقایسه انرژی و موادمغذی دریافتی از سبد غذایی معمول خانوار به تفکیک اقلیم ها در سال های 1395 تا 1398بود. مواد و روش ها: در این مطالعه مقطعی تکرار شونده از داده های پیمایش هزینه و درآمد خانوار HIES (Household Income and Expenditure Survey) 128716 خانوار ایرانی در سال های 1395 تا 1398 استفاده شد. با توجه به تقسیم بندی استان های ایران به اقلیم های 11 گانه در مطالعه ی پژوهشی بر وضعیت ریزمغذی های ایران (پورا 2)، داده های کشوری هزینه درآمد خانوار در سال های 1395 تا 1398 بر حسب این اقلیم ها تفکیک شد. برای تخمین میزان دریافت از سبد معمول خانوار، مقادیر دریافتی خانوار برای هر یک از اقلام غذایی با استفاده از شاخص معادل مرد بزرگسال AME (Adult male equivalent) به سطح فردی تبدیل شد. با استفاده از نرم افزار تغذیه ای nutritionist4 و کد نویسی در برنامه یR مقدار انرژی دریافتی و ریزمغذی های آهن، کلسیم، ریبوفلاوین، ویتامین آ به دست آمد. برای مقایسه انرژی و مواد مغذی دریافتی از سبدغذایی معمول خانوار در سال های 1395 تا 1398 از آنالیز واریانس یک طرفه و آزمون post hoc استفاده شد. یافته ها: در چهار سال مورد مطالعه، بیشترین میانگین دریافت انرژی (575/3127 کیلوکالری) و آهن (453/27 میلی گرم) مربوط به اقلیم 10 (ایلام، کردستان، کرمانشاه، لرستان و همدان)، بیشترین میانگین کلسیم (82/1070 میلی گرم) و ریبوفلاوین (275/2 میلی گرم) مربوط به اقلیم 2 (آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل) و بیشترین میانگین ویتامین آ (347/624 میکروگرم) مربوط به اقلیم 9 (زنجان، قزوین، قم، مرکزی) بود. کمترین میانگین دریافت تمام موارد به جز ویتامین آ در چهار سال مطالعه مربوط به اقلیم 11 (فارس، کرمان، کهگلویه و بویراحمد) و کمترین میانگین دریافت ویتامین آ به اقلیم 5 (سیستان بلوچستان، خراسان جنوبی) تعلق داشت. به غیر از مصرف انرژی، آهن، کلسیم، و ریبوفلاوین در اقلیم 7 (بوشهر، هرمزگان، خوزستان) و کلسیم و ریبوفلاوین در اقلیم 8 (تهران، البرز)، در تمام اقلیم ها مصرف انرژی و ریزمغذی های مورد بررسی در سال 98 نسبت به سال 95 کاهش یافته بود. در رابطه با مصرف ریزمغذی ها میانگین مصرف آهن در تمام اقلیم ها در 4 سال مطالعه بالاتر از مقادیر رواداشت غذایی توصیه شده RDA (Recommended Dietary Allowance) بود. اما در رابطه با کلسیم، تنها دریافت اقلیم 2 بالاتر از مقدار RDA بود. میانگین مصرف ریبوفلاوین نیز در تمامی اقلیم ها بالاتر ازRDA بود. به طور متضاد در رابطه با ویتامین آ، میانگین مصرف در 4 سال مطالعه در تمام اقلیم ها کمتر از RDA بود. نتیجه گیری: در مجموع یافته ها نشان داد که وضعیت دریافت انرژی و ریزمغذی های مورد مطالعه از سبد غذایی معمول خانوار در فاصله سال های مطالعه روند کاهشی داشته است. این وضعیت در اقلیم 11 با وضعیت خشکسالی قابل توجه و اقلیم 5 به عنوان یک اقلیم خشک و با وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین، قابل توجه تر بود. در ضمن، میانگین وضعیت دریافت کلسیم و ویتامین آ در تمام اقلیم ها (به جز اقلیم 2 در مورد کلسیم) کمتر از مقادیر RDA بود. این یافته ها لزوم برنامه ریزی های آتی برای اجرای سیاست های با محوریت حمایت غذایی به خصوص در اقلیم های دارای وضعیت خشکسالی و محروم را مورد تاکید قرار می دهد.

هدف این مقاله، بررسی فقر در اقتصاد ایران با استفاده از آمار هزینه  و درآمد خانوارها به عنوان شاخصی برای ترسیم وضعیت فقر طی سال های 1361 تا 1382 است.اساس این بررسی، بر این پایه استوار است که افزایش یا کاهش و همچنین مصرف کالاها در سبد مصرف خانوارها نشان از تغییر اوضاع زندگی آنان دارد. ملاک قضاوت درباره  تغییر ساختار و روند شاخص ها نیز  «نظریه  انگل» درباره رفتار مصرفی خانوارهاست که می گوید با بهبود اوضاع اقتصادی زندگی خانوارها، سهم مصرف کالاهای خوراکی کاهش می یابد.بررسی های انجام شده نشان می دهد که اوضاع اقتصادی خانوارهای ایرانی طی دو دهه گذشته شرایط نگران کننده ای داشته است و خانوارها به شکل فزاینده ای تحت فشارهای اقتصادی بوده اند. همچنین این نتیجه به دست می آید که تغییر ساختار مصرف خانوارها نه به خاطر بهبود اوضاع فقر در کشور، که ناشی از وجود فشارهای اقتصادی بوده است.

روش نمونه گیری مجموعه رتبه ای با بهره گیری از اطلاعات رتبه بندی واحدها، نمونه معرف تری از جامعه در اختیار طراحان آمارگیری قرار می دهد که توزیع نمونه گیری آن به توزیع واقعی جامعه نزدیک تر است. در این مقاله برای اطمینان از اثربخشی نمونه گیری مجموعه رتبه ای در آمارگیری های بزرگی که به منظور تهیه آمارهای رسمی کشور انجام می گیرند، درصدد استفاده از این روش نمونه گیری برای بهبود کارایی براوردهای کلیدی آمارگیری هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار ایران هستیم. نتایج بررسی نشان می دهد استفاده از نمونه گیری مجموعه رتبه ای در طراحی آمارگیری هزینه و درآمد خانوار می تواند منجر به بهبود کارایی براوردهای کلیدی طرح گردد به شرطی که متغیر رتبه بندی مورد استفاده همبستگی بالایی با متغیرهای اصلی طرح داشته باشد. بدیهی است در صورت نبود متغیری مناسب و در دسترس برای رتبه بندی واحدها می توان از اطلاعات چارچوب نمونه گیری برای ساخت متغیری همبسته با متغیرهای کلیدی طرح استفاده کرد.